ตั้งอยู่หมู่ที่ 1 บ้านแม่ละนา ต.ปางมะผ้า เป็นถ้ำที่ยาวที่สุดใน เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีความยาวประมาณ 14 กิโลเมตร ส่วนที่กว้างที่สุดประมาณ 100 เมตร ส่วนที่แคบที่สุดประมาณ 5 เมตร บริเวณกลางถ้ำมีความสูง 50 เมตร สิ่งที่น่าสนใจในถ้ำซึ่งมีลักษณะเด่นทางภูมิทัศน์ ได้แก่หินปูนฉาบ ไข่มุขถ้ำ ม่านเบค่อน หินย้อยลักษณะลูกตุ้ม และม่านหินย้อย นักสำรวจถ้ำชาวออสเตรเลีย (Mr.John Spies)กล่าวว่าเสาหินในถ้ำแม่ละนาแห่งนี้สูงกว่าเสาหินของประเทศจีนซึ่งถูกบันทึกลงในหนังสือกินเนสบุ๊คถึงสามเท่าที่สำคัญคือพบปลาที่มีลักษณะพิเศษสองสปีชี่ส์ คือปลาถ้ำ Nnemachetus และ Homaloptera และที่อยู่อาศัยในถ้ำลึกประมาณ 3 กิโลเมตร. นี้ไม่มีแสงสว่างพันธุ์ปลาใหม่ที่เกิดขึ้นทั้งสองสปีชี่ส์ จึงต้องปรับตัวเข้ากับระบบนิเวศอันจำกัดภายในถ้ำเนื่องจากอยู่ในที่มืดส่วนที่เป็นตาจะค่อยเล็กลงและหายไปเพราะไม่ได้ใช้งานแต่พัฒนาประสาทการรับกลิ่นแทนและได้พัฒนาอวัยวะในการปีนน้ำตกที่มี กระแสน้ำไหลแรงโดยมีครีบขนาดใหญ่และมีที่ยึดเกาะกับหินบริเวณส่วนหัวและส่วนหัวจะเรียวสามารถลดแรงต้านของกระแสน้ำได้ดี ผลการวิจัยในโครงการการศึกษาเพื่อพัฒนาและอนุรักษ์ทำของจังหวัดแม่ฮ่องสอนยังไม่แน่ชัดในการจำแนกตระกูลของปลาทั้งสองชนิดนี้ว่าอยู่ในตระกูลใดของน้ำปายเนื่องจากลักษณะจะแตกต่างกันออกไปมาก